DONGENG ENTENG

Tribun Jabar, 26-29 Juli 2016

Dongéng Nanang

Taun 1986 moal kapopohokeun dina hirup uing. Umur nincak 25 taun téh maké dipéstakeun sagala. Henteu ramé-ramé ngondang sobat, aya acara niup lilin jeung motong kuéh. Henteu. Cukup dipéstakeun ku duaan jeung kabogoh uing anu geulis, Euis Moémanéh téa.

Mimitina mah jajan di hiji-hijina KFC (kentucky fried chicken) anu aya di Bandung harita, di gedong Miramar, wétaneun alun-alun. Euis Moémanéh ngahuapan uing, huap munggaran saméméh dahar séwang-séwangan. Rarasaan téh asa hayang ngesun. Tapi basa luak-lieuk, pinuh ku anu dalahar. Kakara Euis Moémanéh ngahuapan ogé sababaraha urang mah marelong. Pantesna téh bari patinggerendeng jeung baturna, ngomongkeun uing jeung Euis Moémanéh.

Tangtu waé uing reuwas. Henteu kanyahoan galagatna, celengok téh Euis Moémanéh ngesun pipi uing. Basa uing ngalieuk ka sakuriling, enya waé mingkin loba anu marelong.

“Ih, isin,” ceuk uing ngaharéwos.

“Wios atuh, apan dinten anu bersejarah,” témbal Euis Moémanéh bari nyimpen kado anu dibeungkeut ku pita beureum. “Ieu hadiahna.”

“Wah, nuhun pisan. Pastina mah buku,” ceuk uing nebak. Euis Moémanéh apaleun uing mah resep maca. Sakapeung osok kutak-ketik ngarang, ngirimkeun ka koran atawa majalah, enya ogé can kungsi aya karangan anu dimuat.

“Buka wé hoyong terang mah,” cenah bari imut. Imut ngirut anu matak uing bébéakan marebutkeun Euis Moémanéh. Puguh atuh aya limaanana anu bogoheun ka Euis Moémanéh téh.

Tangtu waé uing reuwas deui waé. Buku téh judulna Bumi Manusia, novel karangan Pramudya Ananta Tour. Apan éta téh buku anu dieureunkeun distribusina. Buku-buku anu kapanggih terus diduruk. Ari kituna apan Pramudya téh ruruntuk PKI anu makar taun 1966. Entong boro ruruntukna saperti Pramudya, apan anak-incuna ogé geus dianggap dosa ti mimiti di jero kandungan.

“Mésér di mana?” ceuk uing bari ngabulak-balik buku, dibukaan salambar-salambar ati-ati pisan.

“Ah, henteu kedah terang. Anu jelas mah Euis hoyong masihan anu sangat berharga.”

Henteu katahan deui, celengok wé pipi Euis Moémanéh disun.

Réngsé jajan di KFC terus lalajo film India di bioskop Palaguna. Bubar lalajo Euis Moémanéh mah aya jangji cenah rék nganteur lanceukna latihan tembang di Cibiru. Sanggeus Euis Moémanéh ngageuleuyeung kana bémo, uing mah terus ka masjid agung ngadon solat ashar anu kaliwat. Réngsé solat terus diuk di teras bari mimiti maca buku. Puguh geus lila pisan hayang maca buku éta teh.

Kakara ogé salambar dibaca, basa mukakeun lambaran saterusna, karérét di kajauhan, dina bangku alun-alun, ngan kahalangan ku kakayon kekembangan, aya ogé anu keur maca buku. Kuring imut. Nénéng Cingut. Henteu pati wawuh ka manéhna téh. Sababaraha kali kungsi panggih dina acara sastra di IKIP jeung Rumentang Siang. Kaasup familiar dina acara sastra mah manéhna téh. Puguh wanteran. Unggal diskusi sok pangheulana waé nanya.

“Sayah téh ampir unggal minggu ngirim puisi, tapi naha can kungsi aya anu dimuat?” Nénéng Cingut kungsi nanya kitu ka Pa Saini KM dina acara diskusi di ASTI. Ari Pa Saini KM, salain sastrawan kawentar téh apan ngasuh rubrik puisi ogé di salah sahiji koran.

Tangtu waé pananya kitu téh ngondang piseurieun anu haladir. Kaasup uing milu seuri. Sabubar diskusi kungsi ngobrol jeung Nénéng Cingut, pangpangna lantaran pangalaman manéhna téh pangalaman uing ogé.

Nepi ka harita, basa réngsé maca salambar novel Bumi Manusia, basa karérét Nénéng Cingut keur maca di bangku alun-alun anu kahalangan ku kakayon kekembangan; henteu aya anu anéh dina pikiran uing. Tapi basa karérét aya anu nyampeurkeun ka Nénéng Cingut, terus diuk di gigireunana, ngadadak aya anu curinghak. Buku Bumi Manusia téh hideng ditutup. Nénéng Cingut ogé nutup bukuna. Terus ngalayanan ngobrol anu anyar datang.

Moal kasamaran enya ogé geus ampir tujuh taun henteu panggih. Si Dudung manéhna téh. Ngaran anu henteu bener-bener kapupus dina haté uing. Najan uing neger-neger manéh. Najan uing aya dina kasadaran. Najan uing kakara réngsé solat. Ari kituna, ngaran Dudung téh nempatan bagéan anu pangmongkléngna dina haté uing. Geuning basa ningali deui mah bebengok si Dudung, katugenah téh némbongan deui.

Duh Gusti, hapunten abdi. Geuning solat téh henteu aya kakiatan ari haté masih kasawur ku kokotor mah. Apan abdi solat téh hoyong nyieuhkeun sagala katugenah, sagala pangalaman pait-peuheur, nenangkeun pikir, nenangkeun haté. Astagfirullah. Astagfirullah. Astagfirullah....

Uing peureum sababaraha detik mah. Tapi barang beunta, rasa dengdem téh mingkin karasa. Enya ogé kajadianana geus sakitu lilana. Mangsa sakola SMP nepi ka SMA, tujuh taun kaliwat. Harita bapa uing kalibet kajahatan korupsi di kantorna. Dipecat mah puguh deui, dibui, malah imah, kebon, katut rajakaya séjénna ogé dijabel ku nagara. Ceuk indung uing, bapa téh jadi korban kateumbleuhan. Apan bapa mah saukur karyawan biasa anu dititah ngetik susuratan. Ari Kepala Dinas jeung Kepala Bagian, apan saralamet.

Harita mah kajadian siga kitu téh saukur jadi berita koran. Tapi sakabéh murid jeung guru di sakola jadi nyaho lantaran si Dudung anu ngucah-ngacéhna. Apan uing sababaraha kali dipanggil ku kepala sakola. Basa uing keur bingung lantaran henteu bisa mayar SPP, si Dudung anu ngaliarkeun béja ka unggal kelas. Basa uing ceurik lantaran sirah dibutakan basa kapanggih ku ronda keur néwak hayam uwa, si Dudung anu ngawawarkeun kagoréngan uing. Ari kituna, si Dudung téh apan budakna Kepala Dinas.

Harita, basa uing nutupkeun buku novel Bumi Manusia, basa uing neuteup anu keur ngobrol dina bangku alun-alun; bet jorojoy aya pikiran séjén ka Nénéng Cingut. Dua poé ti harita basa ningali Nénéng Cingut keur maca buku di bangku alun-alun, uing nyampeurkeun terus ngajak ngobrol. Basa panggih deui keur lalajo drama Tukang Asahan anu dipagelarkeun ku Teater Sunda Kiwari, der deui ngobrol, malah balikna ogé dianteurkeun.

Tangtu waé jeung Nénéng Cingut téh jadi deukeut. Meureun pedah sakaresep kana maca jeung seni téa. Malah terusna mah mingkin sering heureuy aya pikir kadua leutik.

“Mémangna upami janten sareng Nénéng, moal aya anu nyeuseulan?” pokna téh basa tumpak béca balik lalajo sastrawan Godi Suwarna maca sajak di Rumentang Siang.

“Anu nyeuseulan saha?” témbal téh males nanya bari ngarapetkeun diuk.

“Euis, Euis Moémanéh.”

“Ah, Euis Moémanéh mah da saukur réréncangan. Puguh Nénéng anu sapertos aya anu gaduh mah.”

“Anu gaduh saha?”

“Dudung Surudung.”

“Ah, Kang Dudung mah saukur réréncangan.”

Nepi ka tempat indekosna di Cicadas, der deui ngobrol. Sagala diobrolkeun. Tapi léokna mah kana pikir kadua leutik deui waé.

“Tangtos waé ku Nénéng ditampi, da Nénéng ogé sami bogoh, sami nyaah,” pokna bari terus tungkul, bari imut. Uing milu imut. Hmm, kukumaha ogé imutna mah éléh kareueut ku imut Euis Moémanéh. Ari imut uing, apan saukur sinis: Dahar tah Dudung nyeri haté manéh!

“Tapi saméméh nampi téh, aya tanjakan anu kedah ditedunan,” ceuk Nénéng deui.

“tanjakan naon?”

“Nénéng hoyong dipangdongéngkeun. Tapi henteu kénging ngarang. Kedah aya panalungtikan sakedik mah.”

“Dongéng naon?”

“Sasakala. Di lembur Nénéng, di Jawa Tengah, aya wahangan anu ngamuara ka Kali Brantas. Di wahangan éta, lebah anu hieum ku dapuran awi, aya leuwi anu nelahna mah Leuwi Hanyir. Nénéng téh hoyong terang sasakala Leuwi Hanyir.”

**

Dongéng Nunung

Taun 1965 moal kapopohokeun dina hirup kuring. Umur nincak 25 taun téh dipéstakeun sagala. Ronggéng sapeuting jeput ngahudangkeun karuhun Dukuh Nenggang. Geus lila pisan, geus puluhan taun, Dukuh Nenggang kaleungitan pamor ronggéngna. Nya harita, basa umur kuring nincak 25 tahun, ronggéng Dukuh Nenggang hudang deui. Ronggéng Nenggang henteu saukur ngitung lembur ngadon ngamén deui. Nyai Sari Saridon, béntang Ronggéng Dukuh Nenggang anu ogé pamajikan kuring, ngagéol deui, ngagiplek deui, ngondang surak jeung alok cawokah.

Puguh atuh peuting harita téh Ronggéng Dukuh Nenggang anu dipingpin ku kuring mitembeyan maké spiker. Kendang ronggéng, alok cawokah, surak anu lalajo, mancawura di langit, parat nepi ka lembur-lembur tatangga anu pangeusina patingtorojol milu ngabagéakeun. Lampu cempor marakbak nyaangan jalan nepi ka tungtung lembur.

Kukumaha ogé hirupna Ronggéng Dukuh Nenggang téh alpukahna Kang Rinta, sobat anyar anu katarik ati ku bakat kuring kana seni. Ari geus ngobrolkeun seni téh geuning mani sok uplek sapeuting jeput. Kang Rinta jeung sobat-sobatna di kota neundeun nyaah kana kasenian rahayat. Nya Kang Rinta anu terus ngogan Ronggéng Dukuh Nenggang manggung di puseur dayeuh kabupatén. Nya Kang Rinta anu terus nyumbang spiker katut alat-alat ngaronggéng. Kang Rinta anu muji-muji kuring ku sebutan multitalénta. Apan kuring ogé anu dipercaya nulisan témbok imah, kenténg, plang, gapura, ku aksara: Manipol-Usdek, Tanah Oentoek Rakjat, Kasenian Rakjat....

Tapi bet jauh tina sangkaan. Harita téh geuning lain awal tina kasinugrahan. Tapi awal kanyeri jeung kapeurih. Apan henteu lila ti harita kuring ningali Kang Rinta unggal waktu ngabandungan radio anu ampir sajam sakali ngawartakeun kajadian di Jakarta. Bari pameunteu katingali marudahna. Bari roko beuki kerep dikenyot jeung digégélna.

“Aya kajadian naon, Kang?” ceuk kuring harita.

“Bancangpakéwuh di Jakarta,” témbalna pondok.

Hiji soré aya sababaraha treuk ngabudalkeun tentara samagreng pakarang. Sakabéh pangeusi Dukuh Nenggang digusur ka lapang. Kolot-budak, awéwé-lalaki, euweuh anu diiwalkeun. Untungna, budak kuring anu kakara sataun, Cingut ngaranna, kaburu dibawa ngalolos ku akina. Puguh waé matak reuwas matak ketir da puguh bari ditodong bedil jeung sautak-saeutik dibabuk ku popor bedil. Tuluy didata. Anu aya dina daptar anu teuing meunang saha, terus diangkut kana treuk. Puguh waé treuk anu mawa leuwih ti satengah pangeusi urang Dukuh Nenggang téh ninggalkeun rasa ketir. Anu ceurik jeung anu midangdam kababawa sapanjang treuk ajrug-ajrugan di jalan renjul.

Nyai Sari Saridon duka dibawa ka mana. Kuring sabatur-batur terus diturunkeun di sisi wahangan. Ditanya itu-ieu. Anu ngajawabna henteu sapagodos jeung kahayang anu nanya, terus didangheuakeun, gérésél dipeuncit, terus dijejek ka walungan. Sawaréh dipangkék nepi ka adug-lajer, terus bangké anu ngaluarkeun getih tina sakabéh palawanganana téh dialungkeun ka walungan.

Ari kuring, bari keueung henteu bisa dicaritakeun, didedetkeun sirah sina deku bari tungkul. Sababaraha lila henteu aya anu ngagunasika. Ngan anu maréntah anu beuki atra jeung tarik.

“Ayo lakukan! Kamu harus berani!” cenah.

Kuring cengkat lalaunan. Gebeg, anu ngajanteng di hareup téh geuning Kang Dadang, lanceuk kuring anu aya kana lima taunna ngumbara ti lembur. Leungeunna anu nodongkeun péstol ngadégdég. Rarasaan kuring beuki henteu puguh da apan péstol téh nodong kana tarang kuring. Dor!

Henteu sakara-kara. Bari nalangsa kuring neuteup raga ngalayang kana cai walungan anu geus salin rupa jadi beureum. Bau hangru, bau hanyir, nyambuang ka satungtung walungan. Harita kuring bisa ningali jin korin anu salila ieu maturan bari henteu kadeuleu, ngalangeu di sisi walungan. Meureun sarua nalangsana jeung kuring, apan manéhna mah nurut kuring. Kuring soléh manehna milu soléh, kuring wangkelang manéhna milu wangkelang.

“Keun korin, tong dipaké dengdem. Geus kuduna kieu jalan hirup urang. Keun nyerina entong diteundeun dina haté. Tugas urang mah ngaberesihan haté pikeun ngahampura. Keun da sakabéh kalakuan ogé aya balitunganana. Urang sanggakeun anu kitu mah ka Anjeunna anu Mahaadil sareng Mahawijaksana,” haréwos kuring ka jin korin.

Dua puluh taun ti harita jin korin kuring anu masih sok ngalangeu di sisi walungan, ningali saurang pamuda diuk cindukul sisi leuwi. Waktu disampeurkeun jeung ditanya, cenah hayang apal sasakala Leuwi Hanyir. Atuh derekdek jin korin kuring téh ngadongéngkeun kajadian harita.

“Kitu sasakalana Leuwi Hanyir mah,” ceuk jin korin kuring. “Nepi ka ayeuna ogé sok aya anu kawénéhan ngambeu bau hanyir jeung ningali giblegna getih di leuwi. Tuh, saperti itu, geuning aya sirah tuh ngambang.” Jin korin kuring téh terus leumpang ka tengah leuwi rék ngajungjungkeun sirah anu ngambang.

Acan ogé ditingalikeun sirah saha, éta pamuda geus lumpat tibabaranting bari walahwah-weuleuhweuh henteu puguh déngékeuneunanan.

**

Dongéng Nénéng

Tangtu waé pilihan kuring téh henteu salah. Kuring leuwih milih Kang Nanang. Rarasaan téh asa leuwih resep, asa leuwih bogoh. Meureun pedah sakaresep. Ari geus ngobrol téh apan mani sok uplek, mani sok hanjakal lamun manggih tungtung. Ari jeung Kang Dudung henteu kitu. Najan Kang Dudung ampir unggal panggih méré hadiah. Najan unggal panggih Kang Dudung ngumbar jangji.

Tangtu waé kuring reuwas basa apal saha ari Kang Nanang. Reuwas anu leuwih ti reuwas. Lain, lain saukur reuwas basa apal yén Kang Nanang, enya ogé bibit-buitna mah urang Ciamis, tapi kolotna kungsi matuh di Jawa Tengah. Percis pisan jeung kuring atuh. Lain, lain ogé reuwas basa nganjang ka kolot Kang Nanang, horéng Kang Nanang téh putra uwa Dadang. Ari uwa Dadang apan lanceuk bapa kuring. Reuwas anu leuwih reuwas mah basa aya anu mudigdig ngagedéan dina haté kuring. Rasa anu mimiti aya basa ngadangu dongéng Aki téh terus tiwikrama saperti Arjuna Sasrabahu dina carita wayang. Padahal kuring kungsi mopohokeunana, malah nganggap dongéng Aki téh saukur dongéng biasa.

“Indung manéh mah da puguh ronggéng, ari ronggéng apan geulis, basa dibawa ka hiji tempat teuing di lebah mana, terus dipergasa, digadabah ku puluhan lalaki unggal poé, terus disiksa nepi ka hanteuna. Ari bapa manéh, apan didor di sisi Leuwi Hanyir,” ceuk Aki basa kuring ngaéh teuing anu kasabaraha puluh kalina hayang apal nasib kolot anu cenah bobor karahayuan dina jaman paciweuh.

Rasa éta, rasa anu kungsi dipohokeun ku nganggap dongéng Aki téh dongéng énténg, anu henteu katahan ngagédéan deui, mudigdig jadi buta ranggéténg sihungan dina diri kuring. Terus bet jadi imut basa nyanghareupan Kang Dudung anu unggal panggih ceurik pedah henteu kapilih ku kuring.

“Masih aya kasempetan, Kang, upami urang hoyong ngahiji, tapi aya tanjakanana,” ceuk kuring bari ngaharéwos.

Isukna, hawa Bandung harita keur meujeuhna tiris. Girimis turun ti soré mula. Jam tujuh peuting girimis masih ngeprul. Tapi anu ngantri lokét karcis misbar Cicadas angger ngaléor siga oray. Kang Nanang ogé sarua ngantri. Ari kuring pesen martabak. Di jero misbar anu lalajo pinuh saperti biasa. Kang Nanang jeung kuring diuk dina bangku panjang pangtukangna. Resep di tukang téh leuwih laluasa lalajo. Bisa bari jajan emih kocok. Bisa bari silihtangkeup. Da puguh poék di tukang mah.

Kakara satengahna film India téh, kakara mucunghul Amitabh Bachan jadi jagoan sanggeus salila-lila disiksa, basa kuring kaluar misbar. Terus meuntas jalan, ngadon jajan sangu goréng.   

“Hoyong ditambihan ceplok telor?” ceuk Kang Dudung ngaharéwos, terus bangor ngesun pipi.

Kuring unggeuk basa ti jero misbar aya anu ngagorowok. “Ayyaaa... mmaayyiitt...! Ayyaaa annuuu diippangngkkéékk...!” cenah, terus ngaburudul anu lalajo papada hayang kaluar misbar. Kuring api-api menerkeun samléh baju, padahal ngusap anu ngamalir henteu katahan tina juru panon. ***

 26-29 Juni 2016

    

Subscribe to receive free email updates: