Potret Rusiah Apa

Potrét burem anu warnana semu konéng téh kapanggih ti jero koper. Koper heubeul anu warna biru kolotna jadi semu hideung pacampur jeung kekebul anu ngadagleg téh aya di gudang, katindihan samak butut jeung erak hoé pinuh ku keretas. Mimitina mah kuring néangan buku-buku heubeul anu katindihan keretas-keretas duka arsip nanahaon. Cenah, saur Amih, Aki téh resep kana maca. Koléksi bukuna ogé seueur. Hanjakalna, henteu saurang ogé ti lima putera Aki raresepeun maca. Malah lain henteu resep maca wungkul, tapi ogé henteu ngahargaan buku kalayan pantes. Kalebet Amih. Saur Amih, koléksi Aki anu seueurna mah kungsi diborongkeun ka bandar buku. Sésana, nya pabalatak di gudang.

Ari kuring, duka kumaha ujug-ujug resep maca buku-buku heubeul. Mimitina lalajo film Tenggelamnya Kapal Van Der Wijck. Kabeneran sanggeus lalajo téh manggih bukuna di gudang. Buku anu pinuh ku kekebul jeung sababaraha kaca soék téh diberesihan. Tapi saukur sapoé ogé buku ipis karangan Hamka téh tamat dibaca. Terus manggih deui buku Baruang Ka Anu Ngarora, Siti Nurbaya, Carita Eulis Acih, Belenggu, jeung loba deui.

Tah, keur néangan buku heubeul harita potrét téh kapanggihna. Potrét budak keur dipangku bapa-bapa. Budak téh umurna paling ogé tilu taunan. Ari si bapa paling ogé tilu puluh taunan. Ngan hanjakal ari pameunteuna mah henteu jelas. Burem jeung keretasna konéng, kebul anu ngadagleg ogé geus rapet kana keretas. Tapi anu matak kuring reuwas, aya tulisan di tukang potrét téh: Yudis, tilu taun.

Yudis téh nenehna kuring, apan ngaran kuring téh Yudistira. Hartina budak anu aya dina éta potrét téh kuring. Tapi saha si bapa anu umurna kira-kira tilu puluh taunan téh? Kapanasaran éta anu ditanyakeun ka Amih téh. Amih mani kerung ningali potrét téh. Terus neuteup kuring leleb pisan. Terusna mah ningali ka buruan bari anu siga jararauh panineungan.

“Saha Amih?” ceuk kuring beuki panasaran.

Amih kalah gigideug. Neuteup sakeudeung ka kuring. Tapi terusna mah ngajengkat, lebet ka kamar bari henteu pok sakecap ogé ka kuring. Tangtu waé kuring molohok. Aya naon jeung potrét ieu? Naha Amih mani dugi ka kitu, siga anu bareurat pisan ngabalakakeun saha si bapa anu aya dina potrét éta? Lamun seug Amih nyarios yén si bapa éta teh amang kuring, réréncangan Amih atanapi réréncangan Apa, atawa kenalan séjénna; tangtu kuring moal papanjangan. 

 Tapi ku Amih ngajengkat ka kamar, kuring jadi leuwih panasaran. Komo terasna Amih kaluar deui. Pok téh semu kasieunan, “Yudis, tong ditingalikeun potrét éta ka Apa. Omat nya, da Yudis mah bageur.”

“Naha kunaon, Amih?” kuring beuki panasaran.

“Ah, entong waé. Nurut nya, Bageur.” Amih siga anu sahinghingeun.

Kuring ayeuna mah anu ngajengkat ka kamar. Amih keketrok ogé hentu dibuka panto teh. Soréna Apa kadangu uih ti kantor. Kuring beuki guligah. Ditanyakeun ka Apa, karunya ka Amih. Tapi henteu ditanyakeun, saha atuh nu bakal méré katerangan anu jentré, saha si bapa anu mangku kuring dina potrét téh?

Basa ningali Apa nuju maca koran di teras payun, nungguan Magrib biasana Apa mah kitu, tara pirajeunan nongton télévisi komo sinétron mah, kuring nyampeurkeun.

“Eh Yudis, kumaha ulangan téh?” saur Apa basa ngarérét geus aya kuring di payuneunana. Tapi maca koranna mah henteu dikantunkeun.

“Alhamdulillah Pa, sigana ari lima besar mah lebet deui.”

“Sok jumawa nanaon téh.”

Kuring ukur imut.

“Kadé réngsé ulangan téh ulah terus bolos.”

“Taun kamari apan teu acan terang, Pa. Manawi téh tos ulangan mah bébas.”

“Ari pék di SMU mah henteu, nya? Enya atuh, ulah terus Apa meunang surat tegoran ti sakola deui.”

Kuring seuri, inget pangalaman sataun katukang. Kakara kelas hiji SMU harita téh. Réngsé ulangan tengah semester, terus kémping jeung si Jani, Amran, Didit, sobat-sobat kuriing. Éta ogé bébéja ka Amih sareng Apa mah. Enya, bébéja rék kémping di kebon bapana Amran, da tos ulangan tengah semester mah di sakola bébas. Ari pék téh aya surat tegoran ti sakola. Panyangka kuring siga di SMP, tos ulangan téh sok acara bébas di sakola téh.

Sanggeus katingali tenang, Amih henteu kaluar ti bumi, kuring ngodok potrét.

“Apa pasti terang, saha bapa-bapa dina potrét ieu?” ceuk kuring bari ngasongkeun potrét.

Apa ngawitanana mah saukur ngarérét. Tapi saatos nelek-nelek, koranna dilipetkeun teras disimpen di luhureun méja. Apa katingali reuwas. Kerung jeung pameunteuna semu anéh.

“Saha, Pa?” ceuk kuring deui.

“Ti saha potrét ieu?” saurna kalah malik nanya.

“Ari Apa sok anéh, ditaros kalah naros?”

“Ti saha?!” pokna semu nyentak.

Tangtu waé kuring reuwas. Kakara harita Apa nyentak satarik kitu. Ti sainget, Apa mah bageur. Tara ngambek atawa nyentak nepi ka kitu. Sabangor kumaha ogé kuring, Apa sok boga waé cara pikeun meruhkeun kuring. Tapi ayeuna, basa ditingalikeun potrét heubeul anu burem jeung keretasna karonéng, Apa nyentak aya ku tarik.

“Gancang jawab! Ti saha potrét ieu?!” Apa nyentak deui. Tangtu waé kuring malah ngabetem. Teu ngarti jeung asa diteungteuingan. Naha saréréa euweuh anu haat ngajawab, Apa mah malah ngambek teu pupuguh. Henteu dibadé mimitina, Apa ngajejewét potrér, terus diawurkeun kana ubin.

Kitu mimitina kunaon kuring kabur ka imah Amran. Potrét anu mangrupa cewiran-cewiran keretas téh dielém deui hiji-hiji nepi ka mangrupa potrét deui. Basa balik sakola kuring ngahaja nganjang ka amang, raina Amih. Amang lila neuteup potrét anu disodorkeun ku kuring. Pokna téh bari neuteup kuring, “Tapi Yudis kudu jangji, moal ngambek atawa kabur lamun ku Amang disebutkeun saha anu mangku téh.” Amang mah henteu apaleun Yudis téh geus dua poé henteu balik ka imah.

Tangtu waé kuring beuki bingung. Dada mah ratug deui. Aya rusiah naon atuh dina ieu potrét? Tapi ari pokna mah, “Enya, Yudis jangji.”

“Anu mangku dina potrét ieu téh bapa teges Yudis,” ceuk Amang. “Basa umur Yudis tilu taun, enya saentas dipotrét ieu meureun, bapa Yudis indit, henteu balik deui nepi ka ayeuna. Aya béja, cenah boga kulawarga deui di Kalimantan, da harita téh inditna néangan gawé ka Kalimantan.”

Saperti aya bom anu ngabeledug di hareupeun, kuring katurelengan. Basa amitan ka Amang téh pipikiran mah acan jejeg. Amran molohok basa kuring datang langsung ngabérésan papakéan anu ngagantung dina kapstok jeung ngalumbuk di juru kamar.

“Arék ka mana, Dis?” ceuk Amran.

“Urang indit ti dieu, Ran. Pokona bawa uing indit ti dieu.”

Tilu poé kuring jeung Amran ngadon mondok-moék di saung kebon bapana Amran di Cinangka, lembur mencil sisi leuweung. Mang Asip jeung Bi Inah, anu ngurus kebon, nyadiakeun sagala kahayang kuring jeung Amran. Kadaharan jeung kalangenan kampung disogrog-sogrogkeun. Mang Asip jeung Bi Inah mah nyahona téh kuring jeung Amran keur pakanci.

Lamun peuting Mang Asip ngajakan ngobor di sawah, nguseup di walungan atawa balong, ngabubuy sampeu basa hujan ngecrek. Tapi sakabéhna henteu nyageurkeun raheut anu nyanyautan dina haté. Enya, kuring téh saenyana diapilainkeun. Buktina, Amih jeung Apa, geuning hentu nyusul. Pangpangna Apa, kanyaahna teh meureun saukur pupulasan. Amih ogé saruana. Kunaon atuh bet ngarusiahkeun saha ari kuring?

Unggal amarah téh ngalimpudan pikiran kuring, anu meper téh ingetan ka bageurna Apa jeung Amih salila ieu. Acan kungsi kuring diambek atawa disentak siga minggu kamari. Amih mah meureun wajar lamun henteu kungsi ngambek, da Amih mah apan indung anu ngbéréjélkeun kuring. Ari Apa, apan Apa ogé acan kungsi nyarékan anu kaleuleuwihi. Wajar waé ari saukur negor atawa mapatahan mah.  

Ingetan kuring ngeunaan Apa tungtungna téh mengkol kana kanyaahna. Apa téh karesepna jalan-jalan ka pakebonan, pakampungan, sisi leuweung. Tangtu waé ti leutik kénéh kuring jeung Amih sok diajak. Lamun mopo, kuring sok digagandong ku Apa. Basa ngajak kuring nguseup di walungan heug kabeneran hujan, Apa apan ngalaan jékétna pikeun dipakékeun ka kuring, tuluy kuring digandong bari lumpat néangan tempat ngiuhan, balikna meuli tahu panas di pabrik anu aya di sisi walungan. Ampir unggal peuting Apa ngadongéng. Henteu kaitung sabaraha carita anu kungsi didongéngkeun Apa.

Poé kaopat kuring nyaung-nyaung di kebon bapana Amran, basa keur meuleum jagong di saung, Apa sareng Amih nyusulan. Amran jeung Mang Asip kaluar ti saung, Apa terus lebet, Amih mah ngantosan di luar. Apa calik di balé-balé anu aya di hareupeun hawu, gigireun kuring.

“Apa ogé sadar, Apa téh lain bapa kandung Yudis. Tapi ti saprak panggih jeung Yudis, harita Yudis kakara tilu taun, Apa téh geus nyaah. Apa sieun Yudis kapangaruhan ku potrét téa. Apa téh salah geus ambek tiheula. Hampura Apa.”

Kuring ngarérét, panangan Apa nyolongkrong ngajak sasalaman. Pameunteuna aya ku alum. Tapi kuring henteu narima panangan Apa. Kuring nyuuh kana lahunan Apa bari ceurik. “Yudis anu hapunten mah, Yudis anu bubudakeun. Apa mah Apa Yudis, henteu kedah ditambihan katerangan nanaon deui,” ceuk kuring.

Kuring ngarasakeun panangan Apa nyengkatkeun kuring, tuluy nangkeup bari ngusapan rambut. Aya anu ngeclak kana taktak kuring, cisoca Apa. @@@

Majalah Sunda Midang, No 155 Taun ka 14, 25 September - 25 Oktober 2017

Subscribe to receive free email updates: